Milan Kostić

(1839 - 1880)

Sveštenik Milan Kostić je rođen 28. janura (9. februara) 1839. godine u Sivcu u imućnoj svešteničkoj porodici. Otac Jovan, sivački sveštenik, je uvideo nadarenost svog sina Milana i omogućio mu je da se školuje u prestižnim školama tog vremana. Osnovu nemačku školu Milan Kostić je sa uspehom svršio u Petrovaradinu, a gimnaziju u Vrbasu i Budimu. U Budimu se školovao zajedno sa Lazom Kostićem i Kostom Ruvarcem, značajnim srpskim piscima. Bogosloviju izučava u Sremskim Karlovcima a pravo studira u Pešti. Nakon toga odlazi u Kijevsku duhovnu akademiju. Za vreme školovanja u Kijevu piše istoriju sprske ckrve na ruskom jeziku. Za taj rad dobija najviše ocene i zvanje magistra bogoslovije.

Po završetku akademije u Kijevu 1869. godine dobija poziv od crnogorskog kneza Nikole Petrovića da obavlja dužnost rektora cetinjske bogoslovije. Poziv je prihvatio i sa velikiom radošću krenuo ka Cetinju. Po dolasku u Crnu Goru knez ga je upoznao sa situacijom u školstvu. Sa velikim elanom krenuo je da situaciju popravi. Odlazi u Beč gde uz pomoć prote Rajevskog i pedagoga Nike Vukićevića izrađuje nastavni plan za Bogosloviju kao i Zakon o obrazovanju. Po povratku osniva bogosloviju na Cetinju. Osim poslova rektora bogoslovije obavljao je i dužnost nadzornika crnogorskih škola. Posao nadzornika je radio bez nadoknade. U Crnoj Gori je 1869. godine bilo osam škola, a tri godine kasnije ,zahvaljujući radu Milana Kostića, bilo je 32. Napisao je udžbenik za katihizis. Za njegov trud na širenju mreže škola knez Nikola ga je o svetom Savi 1871. godine odlikovao Danilovim ordenom. Iako ga je knez molio da ostane, Milan se 1872. godine vraća u Bačku. Najpre u Sombor gde u gimnaziji predaje srpski, latinski i nemački jezik. Govorio je još ruski, francuski i mađarski jezik. Dok je bio u Crnoj Gori počeo se zanimati za svilarstvo. Stekao je dovoljno znanja pa je u zimskom periodu držao predavanja zainteresovanim učenicima o svilarstvu.

Želeo je da bude sveštenik. Bački vladika German Anđelić nije želo da ga rukopoloži u sveštenički čin. Razočaran odlazi u Sent Andreju gde ga je tamošnji vladika u avgustu 1874. godine rukopoložio najpre u đakona a zatim u jereja. Prota Aleksandar Bastić je umro 1873. godine i ostalo je upražnjeno mesto bečejskog prote. Srpska pravoslavna crkvena opština poziva Milana Kostić da dođe u Bečej. Poziv bečejaca je sa velikim oduševljenjem prihvatio. Bečejci su osnovali odbor koji je imao zadatak da ode po novog protu. Ispred Crkvene opštine priređen mu je svečani doček a na ulaznim vratima dočekao ga je predsednik Đorđe Jovanović.

U septembru 1874. godine bački episkop German je održao arhijerejsku službu u Hramu svetog velikomučenika Georija. Hram je bio pun vernika. Nakon službe proizveo je sveštenika Milana Kostića za protu. Prota Kostić se sa predikaonice obratio prisutnim vernicima. Govor mu je bio nadahnut a vernici su ga sa oduševljenjem slušali.Posle službe u hramu Crkvena opština je za goste priredila ručak u kafani „Kod lovačkog roga“ koja se nalazila na prostoru današnjeg prakinga preko puta Tehničke škole.

Prota Kostić je službovao zajedno sa Aleksandrom Popovićem - “pop Šandorom” kako ga je narod nazvao. Obojica su bili veoma omiljeni u narodu. U vreme njihove zajedničke službe u hramu je pozlaćen ikonostas koji je osveštao bački episkop German 1879. godine.

Osnivačka skupština Srpskog crkvenog pevačkog društva je sazvana na inicijativu prote. Održana je 6. (19.) septembra 1879. godine. Za predsednika skupšten izabran je Milan Kostić, a potpredsednik Aleksandar Popović. Na početku rada pevačko društvo je imalo osamnaest članova.

Pored svojih redovnih svešteničkih obaveza Milan Kostić se bavio i književnim radom. Još za vreme školovanja počeo je da piše. Svoje sastave objavljivao je u “Javoru”, “Školskom listu”, ”Danici”, “Srpskoj zori”. U “Danici” mu je objavljeno više njegovih pripovedaka i putopisa: “Put u Kijevo”, “Povratak iz Rusije”. Potpisivao se pseudonimom "Milko".

Lično nije bio zadovoljan sa načinom izbora đaka za buduće sveštenike. Smatra da sveštenici svojim radom i stalnim obrazovanjem to treba da promene. “Preka je nužda, da se mi sami svojim silama zauzmemo za ozbiljan rad, da utamanimo onu od vekova ukorenjenu i sve većma ukorenjujuću poslovicu ”Ako nije nizašto, on je za popa dobar”-navodi u zadnjoj rečenici u “Putu za Kijev”.

Milan Kostić je smatrao da vladike treba birati iz redova sveštenika. O tome on piše pismo svom dragom prijatelju. To pismo objavljeno je na prvoj strani “Zastave” u broju 114 od 27.VII (VIII) 1880. godine. Samo tri dana nakon njegove smrti. Pismo je napisao na njegov rođendan 1880. godine.

Pismo počinje sa “Premili moj brate” čime stavlja do znanja da mu je veoma značajan prijatelj. Izvinjava mu se što mu se nije dugo javljao jer ga je sprečila njegova “slabost, bolest žene i smrt njegovog najmlađeg sina Milivoja”. U pismu, iznosi svoje mišljenje oko izbora patrijarha. Na početku Kostić postavlja pitanja: “Da li je veći uticaj kaluđera od sveštenika na crkveni život?” Po njegovom mišljenju kaluđeri, odnosno monasi su posebna “kasta” i uzeli su sebi pravo da odlučuju o hijerarhiji u crkvi. Monasi bi trebalo da se povuku u manastire i da se u potpunosti posvete “svom zavetu kajanju i odricanja svetskih uživanja”, a vladike da se biraju iz redova sveštenika. Čitajući crkvene kanone Kostić nije našao ni u jednoj rečenici opravdanja da se arhipastiri biraju iz redova monaha. O tome se, ističe Kostić u svom pismu, vodila polemika i u Rusiji od 1860 - 1863. godine. Samo iz straha raskola u crkvi nije došlo do nikakvih promena. Lično smatra da bi bilo bolje rešenje da sveštenici obaljaju dužnost vladika jer su daleko bolje upoznati sa probelima crkve, a i vernici su im bliži. Smatra da to pitanje što pre moraju sveštenici da pokren ili u suprotnom “mi ostadosmo kaluđerske sluge, a oni naše despote”. U nastavku pisma kritikuje rad monaha i smatra ih odgovrnim za loše obrazovanje sveštenika i postavlja pitanje “Da li im je stalo do njihvog uticaja ili plate?”. Na kraju svog pisma iznosi kritički stav oko izbora Germana Anđelića za vladiku bačkog.

Sigurno je da su ovakvi stavovi izazvali nezadovoljsto kod vladike Germana. Ipak prota ni jednom rečenicom nije želeo da govori o njihovom lošem odnosu.

Prikaz stanja u obrazovanju u Crnoj Gori prota je dao u svojoj knjizi “Škole u Crnoj Gori od najstarijih vremena do današnjeg doba” (do 1872.) koja je izašla iz štampe u maju 1876. godine. Cena knjige je bila 80 novčića, a mogla se kupiti u Beogradu u knjižari Velimira Valožića i u pančevačkoj knjižari Braće Jovanovića. Pored mnogih dobrotvora štampanje knjige pomoglo je i Srpsko učiteljsko društvo iz Beograda sa 30 dukata. U svom delu prota daje prikaz nastanka škola, kao i njihova organizacija u trenutku njegovog dolaska. Pored toga, daje slikovit prikaz sa koliko ljubavi Crnogorci podižu škole. Škole su, što je to vreme i uobičajno, bile u sastavu manastira i od manastirskih prihoda bile izdržavane. Sav prihod od knjige, prota Milan Kostić je nemenio u korist stradalih u bosansko-hercogovačkom ustanku.

Život ga nije mazio. Ubrzo po dolasku u Sombor umire mu mlađi brat Aleksandar. Otac Jovan mu umire 1877.godine u Bečeju. O tome nam svedoči i nadgrobni krst na južnoj strani "Dražićkine" kapele. Početkom 1880. godine umire mu troje od četvoro deca, a supruga Evgenija rođena Kojšor, umire u Budimpešti 1. (13.) aprila 1880. godine. Teški trenuci utiču i na njegovo zdravlje. Odlazi u Šleziju na lečenje. Boravak u Šleziji nije mu popravio zdrastveno stanje. Vraća se u Bečej i 19. VII (3. VIII) 1880. godine umire. Na sahrani se okupio velik broj Bečejaca da svog poštovanog protu isprati na večni put. Na sahrani je pevalo Srpsko crkveno pevačko društvo. Od prote su se oprostili senćanski sveštanik Nikolić a na grobu je govorio pop Panta Popović iz Bačkog Petrovog Sela.

Saznavši za preranu smrt prote Milana Kostića, crnogorski knez Nikola je 6. avgusta uputio telegram saučešća sa Cetinja: “Duboko žalim dobroga Milana, prvog rektora cetinjske bogoslovije, vrijednog radnika na prosveti; koji je kod mene i naroda crnogorskog lijepi spomen ostavio svojom revnošću i ljubaznošću, delim svom srcu vašu veliku tugu. Knez Nikola“.

Protina smrt inspirisala je njegovog poštovaoca da napiše pesmu. U „Zastavi“ od 25.VII( 6.VIII) 1880. godine obvjavljenja je pesma posvećan proti. Autor pesme se potpisao sa inicijalima P.J.B.

Litertura i izvori : 1.Dragiša Slavić "Hram svetog velikomučenika Georgija 1858-2008" Bečej, 2013, Izvori: 1.Zastava broj 114 od 27.07.1880; 2.Zastava br. 116 od30.07.1880; 3.Školski list br.10 od 31.05..1869: 4 Školski list br.17 od 15.10.186+9: 5.Školski list br.15 od 01.08.1880; 6. Školski list br.16 od 15.08.1880, i 7. Školski list br.23 od 01.12.1880. 8.Arhiv pravoslaven crkvene opštine-Beček, Crkveni letopis knjiga 1.

Objavljeno na sajtu Web info 02.juna 2014. godine

Dragiša Slavić