Spomenici
Ova stranica ima tri podstranice: Zaštićeni spomenici i ostale crkve,verski spomenici i fontane. Na samoj glavni stranici, ovoj pred vama se nalaze spomenici svih ostalih kategorija, po naseljenim mestima i poređani po vremenu nastanka, odnosno postavljanja. I ovde ima više kategorija, pa čak i nekih koje same po sebi nisu spomenici, ali se nalaze na javnim mestima, poput kipova.
Bečej
Spomenici NOB
Spomen tabla na nekadašnoj vojnoj upravi, kasnije upravna zgrada "Fadipa".
Podignuta je 7. jula 1951. godine. Odnosi se na isti događaj koji je opisan u delu o spomeniku na Pravoslavnom groblju. Trenutno se ta zgrada renovira i nadamo se da će spomen tabla ostati na svom mestu.
Foto: S.H.
Spomen ploča poginulim učenicima gimnazije, koja se nalazi u holu kod glavnog ulaza.
Spomen ploča je postavljena 29. novembra 1951. godine.
Najveću nepoznanicu predstavlja Tatjana "Tolja", bez ikakvih drugih podataka. Jedinu Tolju smo pronašli pop imenom Juljana Malbaški, sa nadimkom Tolja, poreklom iz Novog Sada. Točljina porodica jekompletno stradala u Novosadskoj Raciji, a ona je izbegla smrt zahvaljujući tome što je radila kao kućna pomoćniica u porodici inženjera Tabakovića sa kojima se posle racije i doselila u Bečej. Sa svojih 16 godina se kao bolničarka priljučila 8. oktobra partizanskom odredu i poginula je kod Belišća. Na žalost o njoj nemamo fotografiju, samo opis da je bila sitne građe, krhkog tela, lepog lica i crne kovrđžave kose.
Literatura: Vida Brčin, Više od života,GRO "Proleter", Bečej maj 1978. godine.
S.H.
Spomenik na grobu streljanih 1941 i 1942, godine na Pravoslavnom groblju u Bečeju.
Jedan od nekoliko lokalnih događaja iz II Svetskog rata, koji su obeleženi sa nekoliko spomenika, je i streljane mladih SKOJ-evaca i članova KP 1941. i 1942. godine.
Prvo suđenje pred prekim sudom načelnika general štaba u Bečeju je održano 8. novembra 1941. godine kada su pred sud zbog različitih revolucionarnih delatnosti, opd lepljenja plakta do oružanog otpora i likvidacije fašističkih pripadnika oružanih snaga. Pred sud je izvedeno 22 optuženih, starosti od 16 do 22 godine. Desetoro optuženih su osuđeni na zatvorske kazne, dok je dvanasest SKOJ-evaca osuđeno na smrt. To su bili: Labud Pejović, 19 godina, Momčilo Šaranović, 19 godina, Gotfrid Hove 17 godina. Milan Gavrić, 17 godina, Stevan Kojić, 20 godina, Teodor Cvejanov, 22 godine, Vujica Čiplić, 21 godina, Isidor Mogin, , 20 godina, Borislav Vlakov, 19 godina, Živko Gagić, 21 godina, Svetozar Gavrić, 21 godina i Ivan Ćirić, 22 godine.
Streljanje je izvršeno dana 11. noembra 1941. godine. Sahranjeni su u zajedničko grobnici na Pravoslavnom groblju.
Drugo suđenje, pod istim uslovima je bilo 15. i 16. januara 1942. godine. Tada su pred preki sud izvedene dve grupe optuženih, jedna od 16 i druga od 14 optuženika. Na smrt je osuđeno 16 optuženika, ali su nekima u međuvremenu kazne preinačene u kazne zatvora te je tako dana 20. januara 1942. godine, na istom mestu, u dvorištu tadašnje Vojne uprave, posle rata upravna zgrada „Fadipa“, streljani Ištvan Nađ, Janoš Rečo. Slavko Simin, Sever Stefanović, Jovan Crveni, Milorad Živkov Popov, Marko Gavrić, Milorad Rus, Svetozar Čalenić, Mihajlo Čiplić i Ostojić Mihajlo.
Svi strreljani su sahranjeni u zajedničku grobnicu na Pravoslavnom groblju.
Ovi događaji su očigledno imali veliki uticaj na stanovništvo grada, te su čak obeleženi sa tri spomen obležja, spomen tablom na zgradi Fadipa, zidom „smrti“ koji je unišren i pretvoren u prinudni javni nužnik i velelepnim spomen obležjem na samo Pravoslavnom groblju o kome će ovde biti reči.
Spomenik je urađen prema projektu skulptorke Julije Kiš 1975. godine.
Ono što je posebno inrteresantno je položak ovog spomenika. Naime, nalazi se pored severne kapije Pravoslavnog groblja, gde su i mnogi grobovi boraca II Svetskog rata. Verovatno su tamo sahranjivani po naredbi okupacionih vlastii da bi bili "daleko od očiju". Za razliku od ovog neuglednog položaja, borci i zaslužne ličnosti koje su nadživele oukpaciju su sahranjivani pored južnog, glavnog ulaza u posebnom delu.
Izvor: https://www.xiwl.com/w/index.php/Be%C4%8Dej_-_Pravoslavno_Groblje
Literatura: Radivoj Stakić, Bečej u ratu i revoluciji 1941-1945. , Bečej, GRO „Proleter“
S.H.
Foto: S.H.
Foto: S.H.
Foto: S.H.
Zid smrti u nekadašnjem dvorištu Vojne uprave, kasnije "Fadipa", prostor gde se ranije nalazio Veliki bioskop.
Ovo je treći, najnoviji spomenik streljanim rodoljubima 1941 i 1942. godine. U kakvom stanju se nalazi najbolje ilustruje tekst i fotografije Šipoš Arpada koje je obkjavio n a FB grupi "Tvoj, moj, naš Bečej".
"Obzirom da sam naišao na stare fotografije koje su vezane za spomenike u našem gradu (cca. 1985), napravio sam uporedne slike iz 2018-e.
Mobilijar i prateće instalacije spomenika „Zid smrti“ su definitivno u lošem stanju (ono što je ostalo...).
- Nisam znao da su na zidu nalazili tekstovi na srpskom i na mađarskom jeziku, danas se vide samo rupe od plastičnih držača istih.
- Na centralnom postamentu se nalazila mermerna posuda za paljenje vatre
- Zid je bio osvetljen pomoću četiri reflektora sa zemlje – samo držači ostali
- U blizini Stankoma su bili jarboli sa zastavama – jarboli su ukradeni a betonski postamenti odvučeni sa originalnog mesta, okrenuti naopačke itd.
- Obični kandelaberi (četiri komada) u blizini zida ne rade.
- Staze od betonskih pločica uopšte se ne vide, toliko su zarasle travom, „kopajući“ sam se uverio da staze još postoje...
- Iza Stankoma betonska ograda pored trafo stanice je pretvoren u javni WC.
Smatram da bez obzira o kojoj istoriji se radi, ako već imamo dosta spomenika, treba da ih čuvamo odnosno da ih održavamo. Nisam stručan da tačno procenim koliko bi koštalo renoviranje, ali ne mnogo, to je očigledno."
Fotografije spojio: Šipoš Arpad
Bista Šamu Mihalja
Obnovljena je 2021. godine. Nemam podatke o prvom postavljanju, niti kada je prva ukradena.
Rođen je 22. oktobra 1907. godine u Bačkom Petrovom Selu. Posle izučenog obućarskog zanata odlazi na rad u Beograd, ubrzo se seli u Novi Sad, gde 1928. godine postaje član Konunističke partije Jugoslavije. Posle zavođenja šestojanuarske diktature, kako bi se sklonio od progona vraća se u Bačko Petrovo Selo. Posle služenja vojnog roka, vraća se u Novi Sad i nastavlja sa širenjem ideja socijalističke revolucije. Aktivan je širom Vojvodine, posebno u Bačkom Petrovom Selu. Zbog štampanja letaka sa revolucionarnim sadržajem uhapšen je 1933. godine i osuđen na tri godine zatvora, koja je kasnije nakon žalbe tužioca povećana na 5. godina. U Sremskoj Mitrovici je bio u isto vreme kada i Moše Pijade i drugi istaknuti revolucionari tog vremena, pohađa sve partijske kurseve i usavršava se. Maja 1938. godine ga otpuštaju iz zatvora, dolazi za Bačko Petrovo Selo, a kasnije se seli za Bečej. Ubrzo postaje i član Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu. Oktobra 1941. godine počinju hapšenja u Bečejskom srezu, Šamu uspeva da izbegne hapšenje sve do 12. novembra, kada je otkriven u kući Branka Popovog u Bečeju i prilikom pokušaja hapšenja pruža otpor i usmrćuje ga iz automata islednik u civilu Monoštori.
Kuća u kojoj je rođen Šamu Mihalj u Bačkom Petrovom Selu u ulici Ive Lole ribara je zaštićena Zakonom kao značajno nepokretno kuturno dobro u Vojvodini.
Njegovo ime nose dve osnovne škole: jedna u Bečeju, u Novom Selu, a druga u Bačkom Petrovom Selu.
Literatura:
Radivoj Grujić "Revolucionarni pokret u Bačkom Petrovom Selu", Bečej 1984.
Radivoj Stakić: "Bečej u ratu i revoluciji 1941-1945."
Objavljeno na FBstranici Udruženje građana DUD Bečej
S.H:
Bista Šamu Mihalja u Novom Selu u parkiću u centru.
Foto: S.H.
Spomen ploča na kući Šami Mihalja u B.P.Selu.
Foto: S.H.
Kuća Šamu Mihalja
Foto: S.H.
Kuća u kojoj je poginuo Šamu Mihalj, Bečej Dobrovoljačka 19.
Foto: S.H.
Tekst na ploči.
Foto: S.H.
Bista Ljubomira Doroslovačkog
Spomen ploča, a najverovatnije i biista su postavljeni 7. jula 1984. godine, na mestu gde se nalazila rodna kuća Ljube Doroslovačkog. U ovoj kući je osnovna prva prva organizacija SKOJ-a u Bečeju decembra 1939. godine.
Ljubomir Doroslovački je rođen u Bečeju 1921. godine, nakon formiranja prve organizacije SKOJA u koju je primljen, odlazi za Novi Sad, maja 1941. odlazi u Novi Sad za čkana Okružnog komiteta SKOJ-a. Učestvuje u raznim diverzionima kcijama, paljenju kudelje i dr.. Uhapšen je 2. oktobra 1941. godine u Bačkom Petrovcu. Presudom budimpeštanskog suda, na licu mesta je osuđen na smr vešanjem Presuda je izvršena 28. oktobra 1941. godine u Bačkom Petrovcu.
Njegovo ime nosi naselje u Bečeju između ulica Gerberove, Miloša Crnjanskog i Zmaj Jovine.
Literatura:
Radivoj Stakić: "Bečej u ratu i revoluciji 1941-1945."
S.H.
Spomen ploča na kući u ulici Potiska 89.
Foto S.H.
Fotografija kuće Ljubomira Doroslovačkog u sadašnjoj Potiskoj ulici 89, na čijem mestu je izgrađena nova zgrada. Fotografija se nalazi u prostorijama I Mesne zajednice.
Foto: S.H.
Foto: Radivoj Stakić: "Bečej u ratu i revoluciji 1941-1945."
Bista Ljubomira Doroslovačkog u Potiskoj 89.
Foto: S.H.
Spomenik borcima treće dopunske kosovske brigade
Spomenik borcima treće dopunske kosovske brigade je svečano otkriven 8. oktobra 1984. godine na mestu gde su sahranjeni preminuli borci ove brigade. Brigada je brojala oko 6000 boraca, a od posledica tifusa u Bečeju ih je preminulo 206. Priča oko ovih događaja zaslužuje posebno mesto u istoriji Bečeja, te će biti i posebno obrađeno.
Spomenik je ram arhitekte iz Zrenjanina Milorada Berbakova.
Svetislav Hadnađev
Foto: Dragiša Slavić
Foto S.H:
Foto S.H:
Foto S.H:
Spomenik u ulici Branka Radičevića ispred kućnog broja 35
Spomenik koji obeležava kuću u kojoj se oglasila prva ustanička puška u Bečeju, kuća Živkov Popov Kate. Prvi metak je opalio 12. oktobra 1941. godine Momčilo Šaranović sekretar mesnog komiteta Saveza Komunističke Omladine Bečeja.
Spomenik je podignut 8. oktobra 1986. godine.
Skojevski rukovdioci Labud Pejović, Momčilo Šaranović i Irena Provči su tog dana nalazili na tavanu kuće, sakrivajući se od progona okupatora. Policija im je već prethodnih dana bila na tragu, te su u kuću došla dva žandarma - detektiva. Pregledom tavana su naišli na njih, Labud je napao fizički prvog žandara, da bi u njega pucao iz pištolja Momčilo Šaranović i usmrtio ga. Labud je pucao na drugog policajca, ali je pištolj zakazao, kao i ručna bomba koju je bacio na njega. Bežeći, drugi policajac je pucajući uspeo da rani Šaranovića. Kako je uspešno pobegao i obavestio nadređene, uskoro se pojavilo pojačanje i krenulo za skojevcima koji su se pokušali sakriti u kukuruzima desetak kilometara od kuće. Nakon što su ih okružili, i skojevci potrošili svu municiju, uhapšeni su. Sprvodeni su u hotel "Milo", gde su prdvrgnuti torturi, usled koje je Irena preminula u bolnici u Novom Sadu, a Labud i Momčilo su streljani u grupi omladinaca 11. Novembra 1941. godine. I labud i Momčilo su imali 19 godina, Irena 18.
Literatura:Vida Brčin, Više od života,GRO "Proleter", Bečej maj 1978. godine.
Radivoj Stakić #Bečeju ratu i revoluciji 1941- 1945, GRO "Proleter" Bečej.
S.H.
Foto: S.H.
Ostale spomen table, spomenici i biste
Spomen ploča domcima
Ploča je postavljena 24.08. 2002. godine u spomen na dečiji dom za ratnu siročad koji je bio smešten u zgradi današnje biblioteke od 1945. do 1958. godine.
Spomen ploča direktorima Gimnazije
Postavljena je povodom 80 godina od početka rada gimnazije 19. novembra 2005. godine.
S.H.
Bačko Gradište
Spomenici NOB
Spomenik MIlanku, Seši i Radivoju
Spoamenik je otkriven početkom jula 1970. godine, na trećem kilometru puta Bačko Gradište - Bečej sa desne strane. Iako je predviđen kao mini odmorište sa prostorom za sedenje, sada je jako zapušten, nepristupačan i dok nekolicina građana, 2022. godinr nije očistila koliko toliko spomenik, nije se ni video, posebno leti, potpuno zarastao u korov.
Foto: S.H.
Tragom zapuštenog spomenika
(Milanko, Seša, Radivoj)
Zimi se još da videti spomenik pored Ribnjaka, na putu od Bečeja prema Bačkom Gradištu, sa leve strane. Leti je nevidljiv, sakriven u gustom rastinju, zaboravljen. Tek se malo naziru slova Milanko Seša Radivoj, ispisana jedno ispod drugog. Spomenik je podignut verovatno krajem sedamdesetih ili osamdesetih godina prošlog veka, na mestu gde su smrtno stradali članovi Saveza komunističke omladine i komunističke partije Jugoslavije 22 jula 1943. godine.
Milanko Petrović, član KPJ od 1942. godine,
Nevenka Sekulić- Seša, član SKOJ-a od 1941. godine i
Radivoj Brankov, takođe član SKOJ-a od 1941. godine.
Po nekim izvorima bili su pripadnici partizanskog pokreta.
Zbog svoje antifašističke delatnosti su 1941. godine bili hapšeni Nevenka i Radivoj i bili osuđeni na deset, odnosno osam meseci zatvora. Nakon izdržane kazne, ponovo su se uključili u antifašističku borbu.
Krajem jula meseca 1943. godine u Bačkom Gradištu je počela akcija hapšenja pripadnika Narodno oslobodilačkog pokreta. Milanko, Seša i Radivoj su pokušali oko podneva da se izvuku iz Sela, ali su primećeni na periferiji, oko starog pravoslavnog groblja u pokušaju da se domognu kukuruza preko puta za Biserno ostrvo. Prvo su ih primetili poljočuvari, a zatim i vojnici koji su bili oko puta. Vojnici su otvorili vatru i pre nego što su ušli u kukuruze, jedan metak je pogodio Radivoja u nogu, ali su nekako uspeli da nastave dalje. Milanko, koji je jedini bio naoružan sa vojničkom puškom skraćene cevi i svega 32 metka, je uzvratio jednim hicem, te uspeo da malo zadrži vojnike. Poteri su se priključili i seoski žandari. Uspeli su dalje da se kreću prema Bečeju, uz čestu razmenu vatre. Milanko je uspeo da ustreli tri žandara i šefa žandarmerije u Bačkom Gradištu. Nestvarno zvuči podatak da je svu trojicu pogodio u čelo iz puške koja nije imala ni nišan (zapažanje lekara koj je bio na licu mesta). Trojica su preminula na licu mesta, četvrti je umro u Segedinskoj bolnici od posledica ranjavanja. Kada su već bili okruženi i ostali na samo tri metka, najverovatnije na mestu gde je spomenik i podignut, Milanko je ubio Sešu i Radivoja, a potom i sebe.
Literatura:
Radivoj Grujić „Revolucionarni pokret u Bačkom Gradištu 1919-1949“ 1977. godine
Više autora, „Bačko Gradište, prilog za monografiju“ 1986. godine
Tekst objavljen na FB Stranici Udruženja građana DUD
S.H.
Foto: S.H.
Foto: S.H.
Foto: Dragiša Slavić
Bečejske novine broj 17. od 18.07.1970. godine.
Mileševo
Spomenici NOB
Spomenik na groblju u Mileševu.
Spomenik je postavljen 4.jula 1961. godine " U znak sećanja na pale drugove organizacija saveza boraca postavlja ovu spomen ploču.
Neka ovaj skromni znak uvek podseća i nas i mlađe generacije da za slobodu i nezavisnost svoje otadžbine moramo svi biti spremni i na najveće žrtve."
S.H.
Spomenik na groblju u Mileševu
Foto: Jelena Češljević
Bista Đure Salaja u osnovnoj školi u MIleševu
Otkirivena je 10. jula 1965. godine u osnovnoj školi koja se tada zvala "Đuro Salaj" u Mileševu. Bistu je izradio Časnji Ištvan, nastavnik likovnog iiz Bečeja. U narednim godinama škola je pripojena osnovnoj škol Petefi Šandor u Bečeju. Bista Đure Salaja je i dalje tamo, oštećena, na zemlji.
Đuro Salaj (Valpovo, 10. mart 1889 — Lovran, kod Opatije, 20. maj 1958) bio je komunistički revolucionar, društveno-politički radnik FNR Jugoslavije i junak socijalističkog rada.
S.H.
Foto: Daliborka Popov
Foto: Daliborka Popov
Foto: Daliborka Popov
Bečejske novine od 10.aprila 1965. godine.
Foto: S.H.
Spomenik žrtvama fašističkog terora.
Spomenik žrtvama Fašističkog terora je svečano otkriven 12. oktobra 1986. godine. Spomenik je urađen po nacrtima Ištvana Časnjija iz Bečeja. Nalazi se na samom ulasku u Mileševo sa leve strane iz pravca Bečeja.
Foto: S:H:
"Bečejske novine" Br 1267 od 18.10.1986.
Foto: Dragiša Slavić